District Hub for Empowerment of Women, District Programme Office Women & Child Development, National Girl Child Day,2025 puala Article Writing Competition buatsaiha,lawmman pakhatna dawngtu.
HMEICHHIA TE ZIRNA LEH INFIAMNA KAWNG A TIH HMASAWN
H.Lalhriatpuia
AOC
Veng, Lawngtlai
Ph. No. – 9856726378
“If you
educate a man, you educate an Individual, but If you educate a woman, you
educate a nation”- African Proverb
A chunga thufing khi Mizo tawng in let dawn ta ila – Mipa thiamna I pek chuan, mi pakhat thiamna I pe a ni a. Mahse hmeichhia thiamna I pek ve thung chuan ram pumpui thiamna I pe a ni – tihna tluk a nimai awm e. He thuril tak hian hmeichhia te zirna leh thiamna an neih leh dawn ve a tul zia a pho chhuak chiang viau awm e. Hmeichhia – zirna leh thiamna kan pek hian nunna kan zir tir a ni a, ram leh hnam hmasawnna bul thut leh intanna chu hmeichhia ten zirna an neih leh dawn ve na ah hian a ni.
Hun liam ta engtik emaw lai kha chuan hmeichia te tana zirna tul tih loh leh hmeichhia te chu In-a awm a, inchhung lam ngaituah fel tur an ni tih ngaihdan lian tak a lo awm tawh thin a. Nimahsela he ngaihdan, chhungkua leh khawtlang in nghet taka an lo neih thin chu zawi zawi a hnawl zel in, vawiin ah chuan hmeichhia te zirna in a lut a, zirna an beih ve a tul zia hria in kan inzirtir chho zel a, a lawmawm hle. Hmeichhia te hi awm nem zawk leh tha nei tlem zawk mah nise an tih tawh na lamah chuan mipa te nen danglamna awmlo khawp in an thei in an tling zawk em em a ni tih, tunlai khawvel thlir thiam chuan kan hre vek awm e. Hemi a nih mek lai hian khawvel hmun then khat ah chuan ei leh bar harsat avangte, sakhuana avangte, sawrkar inrelbawlna fuh tawk lo vang te leh thil dang dang vang te in zirna in a lut thei lo in hmeichhe naupang tam tak an la awm mek reng a ni.
Zirna leh Infiamna pawimawhna
Zirna hi thil pawimawh tak niin, thim ata enga min hruai tu, rahbehna, neksawrna leh cheksawlhna ata zalenna min pe tu leh, ngaihtuah thiam na leh chhia leh tha fim taka kan hman theih na tur a min pui tu a ni. Zirna kan sawi rual a rilru a lo lang thin “lehkha zir thiamna”- hi mi tam zawk rilru a ni fo a, nimahse zirna in a tum ber chu “Kawng engkima hmasawnna (All Round Development)” hi a ni. Heti a nih si chuan Zirna kan sawi a mitam zawk tena kan ngaihdan “lehkha zir thiamna” ngawt hi kawk lo in kawng engkima hmasawnna nei tur a zir a, thiam emaw hi a ni ber in a lang.
Zirna tluk chiah a pawimawh chu hriselna
hi a ni. Rilru hrisel nei tur chuan taksa hrisel neih a pawimawh, an lo ti fo
thin. Infiamna leh insawizawina tel lo chuan taksa leh rilru hrisel hi neih
theih loh a ni. Infiamna chu hriselna atan mai nilo in, zirna in leh lehkhabu
atang te a zir thiam chi nilo heng- thenrual siam te, mahni inrin tawkna te leh
midang te nen thawh ho zirna
atan a tawngkai leh tha a ni. Zirna in tha pui pui, thiamna sang pui pui leh hlawhtlinna ropui tak tak nei mah ila, kan taksa a hrisel loh a kan thatho (active) loh chuan, heng te hian rei a dawl lo in hman tlak loh kan ni zui thuai mai thin, chuvang in zirna leh infiamna hi thil kal kawp tlat kan ti thei awm e.
Hmeichhe naupang-Zirna leh Infiamna
Hmeichhia te hi chhungkua, khawtlang-a a laimu an ni a. Ram in hmasawnna kawng a zawh rual a hmeichhia te dinhmun chawikan leh hma an sawn ve theih na tur ngaihtuah loh a hlamchhiah an nih fo mai chuan hmasawnna tluan tling (inclusive development) a ni thei dawn lo a ni. Hmeichhe faten zirna kawng an zawh a, zirna tha an dawn hian an mahni mimal mai ah thanlenna leh hmasawnna chu tawp lo in, chung an thiam thil te leh an hriatna te chu midang hnen ah hlan chhawng zelin a tawp ah chuan ram hmasawnna a tan a tha thawhtu lian tak a lo ni thei thin a ni.
Hmeichhia zirna dawng leh dawng lo tehna awm ta se, zirna dawng chuan kawng enkim ah a buk a rit zawk a rinawm. Zirna dawng chuan a mimal tana tha tur leh hmalam hun thui tak a ngaihtuah thiam pha zawk ngei ang. United Nation Report hrang hrang atanga a lan dan in zirna dawng lo hmeichhia te zingah kum kumtling lo leh naupang taka inneihna hi a hluar zual bik tih tarlang. Heng naupang taka inneih te, rai cheh a boral te leh natna tihbai awm pui pui leh thildang tamtak te hi zirna dawng nge nge chuan inven dan leh lo hmachhawn bakah a tha zawk leh pawmawm zawk tih chhuahna kawng ah hlawk taka tha an thawh theih zawk a rinawm. Tin, hriselna chungchang ah te, ei leh in leh invawn thianghlim kawngah zirna dawng chuan ngaihtuahna zau zawk hmang thiamin mimal hrisel, chhungkaw hrisel, khawtlang hrisel a thlen tir thin.
Hmeichhe faten zirna an dawn hian an theihna tak tak (full potential) hai chhuak tur in a pui a, a dik zawk leh tha zawk zawh thei tur a suangtuah thiamna, hmathlir thiamna leh fing zawk a ngaihtuah thiamna chang a hraittir mai bakah an tana tha ber tur thuthlukna siam kawngah nasa takin a pui thin. Tumah rinchhan ngailo a mahni ke a ding ngam tur leh ding thei tur a inrintawkna a pe in, thuthlukna midang in an tihbuai (influence) loh a siam ngam tur in huaisenna leh remhriat na a neih tir a ni. Tunlai in chhungkaw tin khawsak, ei leh in a harsa theuh a, heng te avangin chhungkaw thenkhat ah chuan nu ber pawn eizawnna dap a tul thin, heng kawng ah te hian nu, thimna nei chuan a lo zir thin leh a thiamna neih te hmang tangkaiin chungkaw khawsak zia awm theih nan sum a hailut in chhungkaw dinhmun harsa lutuk a chhawk zangkhai thin.
Ram thenkhat ah chuan hmeichhe ten zirna duh em em mahse a theih lohna leh rem lohna a awm thin, harsatna tam tak an tawh phah fo bawk. Chung zingah chuan Pakistan tleirawl Malala Yousafzai ngei pawh kha a ni. Tleirawl, thiamna leh finna zawn na kawng a tuihal a ni. Hmeichia ten zirna an dawn ve theih nana aw rawl chhuah tu a ni. Kum 2012, October thla khan Taliban ten kap hliam in thi mai tura ngaih a nih tawh hnu ah rawn tha chhuak leh in, a ai a nasa zawk a beih leh a tum thu a sawi mauh mai. A thil tih huaisen thlak tak leh a hmathlir ropui tak avang te leh hmeichhe naupang ten zirna an neih a, an dawn ve theihna tura, a tan lak na hriat pui nan khawvel a chawimawina hlu ber nia chhal theih Nobel Peace Prize chu kum 2014 khan naupang te ni in a lo dawng tawh a ni.
Infiamna lamah hmeichhia te an inhnim thuk lo hle a, hei hi kan ram ah chauh nilo in ram dang ah pawh thil thleng a ni; han tel ve bawk mahse mipa nena khaikhin in an tel ve na hi tlem tak a ni. Hei hi a chhan ni thei ber a lang chu hmeichhia chu in lama awm tura ruat deuh bik leh heng infiamna te hi tharum ngai deuh leh mipa tih chi deuh nia ngaih na rilru atang a lo chhuak a ni. Nimahsela zir chianna atanga a lan dan in hmeichhia insawizawi leh infiamna lam ti thin chu rilru leh taksa hrisel an neih bak ah an rih zawng thunun thei in, rilru hahna leh engto an neih te nasa takin a tla hniam tih hmuh chhuah a ni. Tin mahni inrintawkna (self-confidence) leh mahni inngaihhlut na (self-esteem) te a neih tir a ni.
Hruaitu nih hi thil har tak leh pianpui a nihloh phei chuan thil inzir ngai ve tak a ni. Infiamna hmang hian hmeichhia ten hruaitu nih te, midang dawr dan leh hruaitu ni chunga thawhpui te leh thiante kaihhruai bakah rawng inbawlsak tawn te a zir theih thin. Hmeichhia tih hmasawn kawng ah Zirna nen a kalkawp tlat a ni a, mihring tih hmasawnna kawng ah Infiamna hi kan uar a hmeichhia kan telh ve zel hi a tul hle a ni.
Khawvel huap in hmeichhia te infiamna lamah an tel tam tawk lo ti bawk thin mah ila, zawi zawi in hma an sawn ve bek bek erawh hmuh theih a ni. Khawvel huap intihsiakna ah te hial hming langin an awm fo bawk. Mipa te nen theihna in an reng an neih zia an lo pho lang tawh thin, chung zingah chuan American nula, tuihleuh thiam, Gertrude Trudy Elderle hi a ni. Kum 1926 daih tawh khan Elderle hian English Channel (France leh England daidangtu tuipui), mel 21 zet a thui chu darkar sawmpali leh minute sawmpathum chhungin a lo hleuh kai tawh a ni. Hei bakah hian Summer Olympic, 1924 khan tangkapui lawmman (Medal) pathum lai a lo la tawh bawk.
India ram ngei ah pawh, hmeichhia ten khawvel huap infiamna ah tangkapui lawmman (Medal) la theiin an awm bawk. Chung zingah chuan 2024 Paris Olympic neih zawh tak ah pawh khan, Silai kap thiam Manu Bharker chu India tan a medal hlawh chuak hmasa ber a ni nghe nghe. Tin a ni bak ah hian kan State thenawm lawk Manipur atang chuan rit chawi chak Mirabai Chanu chuan 2020 Tokyo Olympic khan India tan Silver Medal-a lo hlawh chhuak tawh bawk. Kan ram ah ngei pawh Hockey thiam Lalremsiami Hmar chu Asian Games, 2018 khan India tan feh chhuak in, Hockey-a India Team-in Silver Medal-a hlawh chhuah theih nan a player pawimawh tak leh thawhhlawk tak niin, vawiin ni thleng hian Indian Hockey Senior Team player pawimawh tak a la ni reng a ni.
Kan ram ah pawh hmeichhe fa hlutna kan lo hriat a, zirna leh thiamna kawng ah te, Infiamna lamah hma an sawn a, mipa naupang te nen intluk tlang taka an awm theih nan Sawrkar pawh in nasa takin tan a la mek reng a. Kum 2008 atang khan kum tin January ni 24 hian “National Girl Child Day” a lo hmang thin a ni. Tin, zirna leh infiamna ah te hmeichhe naupang ten mipa naupang an tluk ve theih nan Sawrkar hma lakna in “Beti Bachao, Beti Padhao Scheme (Save the Girl Child, Educate the Girl Child)” chu kum 2015 atang khan a kal pui niin, he ruahmanna (scheme) hnuai ah hian hmeichhe naupang leh mipa naupang, nausen atanga kum ruk inkar (0 - 6 years), inthlauhna (sex ratio) tih hniam leh tih bo te, hmeichhe naupang ten himna, zirna leh enhranna an tawh te tih bo a tum a ni. Heng bakah hian a thlawn a zirna an dawn theih nan Sarva Shiksha Abhiyan (SSA) hnuai ah zirna kal pui reng bawk a ni. Heng bakah hian ruahmanna chi hrang hrang sawrkarin a chhawp chhuak mek zel bawk.
Hmasawnna – Zirna leh Infiamna ah
Zirna pawimawhna te, Infiamna leh insawi zawi tulna te, hmeichhia naupang zirna in a luh a pawimawhna leh tul zia bakah, infiamna-a hmeichhia tel ve a tulna te leh leh hlawkna te kan tarlang a, heng bakah hian khawvel huap a mi hming tha leh ropui te kan tarlang tawh bawk a, a dawt leh a pawimawh chu kan tih hmasawn dan tur a ni. Tlem han tarlang ila-
1. Vantlang huap Inziritirna – Vantlang huap a inzirtirna neih a nih dawn chuan khawtlang hruai tute leh hemi kaihhnawih Sawrkar Department tangrual in mipuite hnen ah zirtirna hi neih ni se, hmeichhia te tan a zirna pawimawh na leh a tul zia lam hawi a sawi a, mithiam bik te pawh rawih nise a hlawk in a rinawm.
2. Chhungkua Inzirtirna – Hmeichhia te tunhmaa zirna leh infiamna lama ke an pen loh chhan lian tak dang pakhat chu chhungkua hi a ni. Hemi kawng ah hian nu leh pate an pawimawh hle. Nu leh Pa te hemi kawng an hawi zau a, kan fate khawvel hmasawnna kal zelah enge tul tih hriat thiam pui a pawimwh hle
3. Zirna In tihchangtlun – Zirna in-ah hmeichhia ten boruak tha an nei tur a ni. Tin zirna awlsam leh samkhai zawk an neih theih na tur a hmalak a tul hle bawk. Hmun thenkhat chuan Zirna In-a inthiarna mumal awm loh vang te leh chaih nawmnah an tawh thin avang te in Zirna In kai nuam tihlohna an neih phah thin, heng te ti bo a tur a hmalak a tul. Heng bakah hian Zirna in chuan mipa leh hmeichhia infiamna lamah hmasawn pui tur in tan a la tur a ni.
4. Sum leh pai a tanpuina – Retheihna hi hmeichhia ten zirna an dawn ve theihna kawng a dal tu lian tak a ni. Retheih luat ah zirna chawlhsan a tul chang te, pasal neih thuai duh na te an nei mai thin. Rethei te te ten zirna an dawn theih nan zirna in chhawp hnaih sak te, a thlawna zirna an dawn theihna nana sawrkar hmalakna te hrilhhriat a tul. Tin he mi bak ah thlatin an mamawh tlem a zawng phuhruk nana sum paiin Sawrkar in a tanpui theih chuan a lawmawm leh zual ang.
Heng Point bak ah hian hmeichhia ten zirna leh infiam na lama hma an sawn theih na tur tam tak a awm ngei ang.
A tawp ber ah chu Zirna hian khawtlang nunah te, ei leh bar din hmun ah te leh ram inrelrawlna leh in awpna ah hmeichhia te ti hmasawn turin hmun thuk tak a chang a. Zirna hmang a thiamna leh Infiamna-a in unauna kan siam hmang hian khawvel nuam zawk kan siam thei a ni. Hmeichhia te chak zawk a tih hmasawn kawng ah zirna pawimawhna kan hriat thar leh a tul. Hmeichhia leh Mipa intluktlan loh na hi vawiin nia kan hmasawnna dal tu lian ber a ni tih hria in, heng min daltu paih bo tur hian heng retheihna te, hmeichhia ngaihnep na rilru te hi paih bo a tul. Hmeichhia ten a thlawn a zirna an dawn a, nu leh pa ten hmeichhe fa zirna leh thiamna an neih a tul zia inzirtirna leh a pawimahna te hrilh hriat a tan kan lak sauh sauh a tul hle. Amah Malala-i (Nobel Laurete) bawk in “they can shot me, but they cannot shot my dream” a tih ang in kan zing ah hmeichhe tam takin suangtuahna ropui tak leh midang te hmasawn theihna tur a ngaihtuahna tha tak tak nei kan awm teuh in a rinawm, zirna leh thiamna an neih loh avanga haichhuah a awm lo te hre reng in, an tan hmun nuam leh thengthaw siam ila, heng an suahtuahna tih pui tlin a nih theih nan hian pui tu nih I tum ang u. Tun kum 2025-a National Girl Child Day kan hmanna ah pawh hian hmeichhe naupang ten zirna leh thiamna hmang in hmalam hun eng zawk an sial mek a ni tih leh kan ram kan hnam din chhuah nan mipa tluk zet in an pawimawh a ni tih kan za in I hre thar leh theuh ang u!